Bài này dành cho các bạn startup đang chập chững tìm hiểu về gọi vốn hoặc cho những bạn như mình. Thấy khó chịu v~ khi “chúng nó” cứ nói đến seeding, series A, angel, VC, … theo một nghĩa khác cái mình vẫn biết.
Mình sẽ giải thích các khái niệm, thuật ngữ cơ bản về gọi vốn, chứ không đi sâu về giải thích funding hoạt động như thế nào.
Mở đầu là bức tranh minh họa về đường đi của 1 startup từ ý tưởng tới mức thành công nhất (IPO).
Những người có liên quan
Bạn nhìn thấy những người có liên quan “what everyone does” đúng ko? Mình sẽ giải thích kĩ hơn.
- Founder: chính là bạn, người thành lập công ty.
- Co-founder: người đồng sáng lập với bạn.
- Friends and family: những người đâu tiên ủng hộ và đầu tư cho bạn.
- Angel investor: những nhà đầu tư cá nhân, có khoảng $1tr trong ngân hàng.
- Venture capitals (VC): một công ty đầu tư, họ thuyết phục những nhà đầu tư khác rót tiền vào đây để cùng đầu tư cho một startups .
- First employee: những nhân viên đầu tiên của bạn, họ sẽ được chia một ít cổ phẩn.
- Investment banker: những ngân hàng giúp bạn ra IPO và nhận lại 7% lợi nhuận.
- Anyone: bất kì ai có thể mua cổ phiếu của bạn khi bạn đã IPO.
Equity- miếng bánh công ty
Trước khi đi vào sâu hơn, cần tìm hiểu một khái niệm là Equity, cổ phần. Mỗi lần kêu gọi đầu tư, bạn sẽ phải chia bớt một phần cổ phần công ty cho người khác. Càng được đầu tư nhiều, lượng cổ phần bạn phải san sẻ càng nhiều, và mỗi người sở hữu cổ phần đều trở thành co-owner của công ty.
Bạn có thể liên tưởng cổ phần công ty như một cái bánh, và mỗi lần nhận được đầu tư, rõ ràng bạn phải để dành cho họ một phần của cái bánh (hay gọi là miếng bánh). Ban đầu thì cái bánh của bạn nhỏ xíu, nhưng qua mỗi lần đầu tư, cái bánh sẽ to dần lên, và một miếng bánh của cái bánh to to chắc chắn sẽ nhiều hơn so với cái bánh nhỏ xíu ban đầu của bạn.
Ví dụ như Google, Larry và Sergey, mỗi người sở hữu khoảng 15% của cái bánh, nhưng bạn thấy họ giàu như thế nào đấy. (source: siliconstrait)
Các giai đoạn gọi vốn
Giờ mình sẽ đi vào cụ thể các giai đoạn trong gọi vốn.
- Bootstrap
Tức là giai đoạn mà bạn dùng chính tiền của mình để xây dựng startups, ko xin của ai cả. Ở VN, giai đoạn này là rất phổ biến trước khi các startups xin được tiền. Tuy nhiên ở Mỹ, họ có thể xin vốn mà ko cần bootstrap, tức là họ xin được tiền ngay từ khi họ mới chỉ có ý tưởng và founder.
2. Co-founder
Co-founder để đây cũng không hẳn là đúng lắm, vì nó không tương đương với các giai đoạn khác nhưng mình vẫn để như vậy vì co-foundes có mang đến cho bạn rất nhiều vốn: kiến thức, trách nhiệm, tình yêu,… Thông thường co-founder sẽ expect 50% cổ phần vì họ sẽ cùng sống chết với ý tưởng của bạn mà.
3.Seeding round
Giờ bạn đã qua bootstrap, hết tiền rồi, bạn sẽ cần bước vào Seed round. Seed round sẽ có thể lấy từ 3 nguồn:
(1) Family/friend: vốn từ người thân, bè bạn
(2) Angel investor: vốn từ một nhà đầu tư cá nhân
(3) Crowd funding: gọi vốn công đồng
Mình chỉ nói thêm về Angel investor một tý, crowd funding thì sẽ nói sau. Tiền trong giai đoạn này thường dùng để nghiên cứu thị trường, phát triển sản phẩm, … Rõ ràng đầu tư vào giai đoạn này rất mạo hiểm vì bạn thực sự chưa có gì nhiều để chứng mình rằng mình sẽ thành công. Nên số tiền đầu tư của các Angel thường không cao, khoảng vào trăm nghìn (tùy thuộc, mình nghĩ thị trường VN sẽ ít hơn) và họ cũng sẽ có quyền đòi hỏi cổ phần nhiều hơn. Nhưng lợi ích nhiều nhất mà các angel mang lại là kinh nghiệm + network để bạn grow hơn nữa.
4. Series A, B, C
Thôi bây giờ tiêu hết tiền rồi, nhưng phải chắc là đã tiêu có ích nhé, bạn đã có sản phẩm và muốn phát triển mạnh hơn nữa thì cần thêm tiền. Bạn sẽ bước vào các vòng xin tiền từ các Venture capitals.Vòng đầu gọi là series A rồi B rồi C,…
Đến lúc này, sẽ có 3 trường hợp xảy ra
- Bạn không xin được vốn mà cũng ko tự đi tiếp được: you die =))
- Bạn xin được vốn, phát triển mạnh đe dọa đến các công ty khác như Google, Yahoo,…-> họ đề nghị mua lại bạn cho rảnh tay! Như Facebook mua lại Whatsapp vậy.
- Bạn xin được vốn, làm ăn phát đạt khủng khiếp ->IPO thôi, tức là công khai doanh nghiệp và lên sàn chứng khoán. Như Alibaba hoặc Facebook đã làm vậy.
5. Exit — thoái vốn
2 trường hợp dưới trong số 3 t/h trên thì nằm trong vòng thoái vốn của doanh nghiệp. Mình hiểu là cần thoái vốn vì để trả lại tiền cho những người, những công ty đã đầu tư cho bạn vậy. Họ đang giữ cổ phẩn của công ty bạn nhưng cổ phần đấy không chuyển đổi thành tiền được. Để làm được như thế thì cần bán đi hoặc lên IPO .
Mình sẽ nói qua về IPO. Có hai lý do bạn cần IPO
- IPO chỉ là một cách khác của việc kêu gọi đầu tư, nhưng lần này bạn có thể nhận tiền từ hàng triệu người. Thông qua việc IPO, công ty có thể bán cổ phần trên thị trường chứng khoán, và ai cũng có thể mua cổ phần của công ty bạn. Do đó, bạn có thể nhận được tiền đầu tư dễ dàng hơn thông qua việc bán bớt cổ phần.
- Lý do thứ hai, trước khi IPO, những người tham gia vào dự án của bạn, bao gồm cả bạn đều giữ những cổ phiếu giới hạn — restricted stock. Bạn không thể chỉ đơn giản mang những cổ phiếu này ra chợ và bán để lấy lại tiền, vì chúng chưa được chứng thực bởi cơ quan chức năng. IPO sẽ làm việc này. Chính nhờ IPO, bạn và các nhà đầu tư khác có thể bán, biến lượng cổ phiếu này thành tiền thật. (source: silicionstrait)
Để IPO, bạn cần tới “investment banker”, là công ty tài chính uy tín như Goldman Sachs, Morgan Stanley,… Họ sẽ giúp bạn chuẩn bị các giấy tờ để lên sàn, bán cổ phiếu cho người này người kia. Sau đó họ sẽ thu lại 7% cổ phần của bạn.
Về cơ bản là hết rồi. Tạm đủ để bạn hình dung ra được một quá trình rồi đúng không?
Bài này được tham khảo từ How funding works, Các giai đoạn của startups, wikipedia.
San 
Leave a comment